maandag 4 april 2011

Praten over de oorlog 2

Het was weer Beelden bij de Thee, afgelopen vrijdag: een docufilm van Tineke de Danschutter. Ik had de film al eerder gezien en was erdoor geraakt. Normaal gaat het bij Beelden bij de Thee over Oldambtster onderwerpen, maar dit keer wilde ik een uitzondering maken. De film ging over de Nederlandse koopvaardij in de Tweede Wereldoorlog. Nu, zoals het gezegd wordt, de oorlog met pensioen is, moeten de laatste getuigen nog gehoord worden. Deze getuigen, de bemanning van de koopvaardij, was nog nooit gehoord.

In ons inleidend gesprek vertelde Tineke dat zij geinteresseerd was geraakt door haar vader, die gevaren had in de oorlog. Er werd thuis niet over gepraat, maar het was duidelijk een zware periode voor hem geweest. Toen vorig jaar nog één keer gezocht werd naar gegevens over de oorlog, is Tineke met de koopvaarders in gesprek gegaan. Dat leverde 80 uur opnames en 80 minuten film op. Een tijdje geleden is een deel daarvan vertoond door Andere Tijden.

De verhalen zijn aangrijpend. De mannen waren jarenlang afgesloten van hun familie, vaak zonder een teken van leven. De verhalen kenden ze natuurlijk wel: het bombardement op Rotterdam, de hongerwinter. Wat een bezorgdheid! Ze hadden getekend voor de koopvaardij, maar werden van de ene op de andere dag soldaten. Soms waren ze nog zo jong, dat ze nu een kindsoldaat zouden zijn.

Ze vervoerden legereenheden door de gevaarlijke wateren waar vijandige onderzeeers op de loer lagen. Als ze werden aangevallen, konden ze niets anders doen dan zo hard mogelijk doorvaren. Ook als een ander schip was geraakt en zonk. De schepelingen in het water waren ten dode opgeschreven. Ze mochten niet gered worden. Het zijn emotionele herinneringen. Net zoals die van het weerzien met de familie na vele jaren.
Na de film praatten we nog verder. Er kwamen verhalen los uit het publiek. Een man vertelde over zijn vader die ook gevaren had in de oorlog. Hij was er verbitterd door geraakt. Toen hij een onderscheiding kreeg opgestuurd, zei hij tegen zijn zoon: 'Doe de kachel eens open'. De onderscheiding verdween in het vuur.

Het gesprek ging vooral over het zwijgen na de oorlog. Iedereen ging hard aan het werk. Het land moest opgebouwd worden en er heerste een overtuiging dat je beter maar niet kon denken aan de nare jaren. Dus bleven de getraumatiseerden met hun gevoelens rondlopen. Niet alleen de mannen van de koopvaardij. Joden, mannen uit de Arbeitseinsatz, verzetsstrijders en kinderen van NSBers, iedereen deed het. Langzaamaan kregen de groepen erkenning als slachtoffer van de oorlog en konden ze hun verhaal vertellen.

De koopvaardij was daarbij nog achtergebleven, tot ergernis van de mannen die op de schepen gevaren hebben. Daar heeft Tineke nu iets aangedaan. En dat is mooi.

Geen opmerkingen: