Vertellen

Een maand geleden zijn er twee films uitgekomen in Frankrijk. Beide films gaan over hetzelfde onderwerp: de deportatie van de Joden uit Parijs. 13.000 Joden opeengepakt in een wielerstadion onder erbarmelijke omstandigheden voordat ze werden afgevoerd om te worden vermoord. En 7.000 Franse politieagenten die hen opspoorden en bijeen dreven. Het zijn pijnlijke herinneringen in Frankrijk. Ze zouden toch graag en werk van de politie vergeten. De films kwamen uit op het moment dat Sarkozy besloot de Roma het land uit te zetten. Een nieuw zwart schaap gevonden?

Ieder land, iedere plaats in Europa heeft zijn eigen wielerstadion en en zijn eigen agenten. Het Oldambt ook: de gymzaal. Ieder jaar lopen inwoners van de gemeente de route die je Winschoter Joden van daar in het najaar van 1942 liepen naar het station. In de weken erna liggen de bloemen nog bij het monument.

Twee weken geleden verscheen het boek van Els Boon en Han Lettinck over de geschiedenis van de Joden in Winschoten en omstreken. Een dik boek waarin het verhaal van vele generaties Joden wordt verteld. Daarbij kan de oorlog niet onbesproken blijven. Els en Han hebben verhalen achterhaald van families die op de vlucht naar Zwitserland van elkaar gescheiden werden of families die 'bovengronds' bleven met een Arierverklaring.

In het gesprek met 'de dochter van de dominee' hoorde ik het verhaal van dominee Henkels die opkwam voor de Joodse gemeenschap in Winschoten. Dat wat in het najaar van 1940. Rabbijn Van Gelder ging later bij Henkels langs om hem te bedanken voor zijn steun. Hij kwam lopend door de regen. Doornat was hij: een oudere man, rond de zeventig. Op de middag van de presentatie van het boek sprak ik de kleindochter van Van Gelder. Ik gaf haar het verhaal van Henkels en haar grootvader. Ze bedankte me. Tot nu toe was alles wat ze van hem had 1 foto. Nu had ze ook een verhaal.

Zoiets maakt indruk. Van Gelder is gedeporteerd en vermoord, net al vele anderen uit Winschoten. Oude mensen, kleine kinderen, het maakte niet uit. Allemaal moesten ze opgeruimd worden. Ik vraag me af hoe het voelde voor de toeschouwers van de tocht naar het Winschoter station, want dat zou ik geweest zijn. Of hoe het was om te werken op het station van Nieuweschans, waar alle treinen langs kwamen. Ik denk niet dat ik het me ooit echt kan voorstellen. Zoals ik het me ook niet kan voorstellen dat ik maar een enkele foto zou hebben van mijn opa.

Els en Han hebben een monument geschreven voor de Joodse geschiedenis. Ze hebben het verhaal vastgelegd voor de eeuwigheid. En dat is maar goed ook. Want, ookal is een verhaal nog zo vaak verteld, dat betekent nog niet dat het ook echt is gehoord. Daarom gaan we door met vertellen. Tot zeker is dat ieder het gehoord en begrepen heeft. Waarschijnlijk tot in eeuwigheid dus.