vrijdag 30 augustus 2013

Molen Edens - 250 jaar

De opening van het jubileumfeest: de molen begint te draaien. Iedereen is het er over eens:
De wind is precies goed. Schilderingen door leerlingen van het
Basisonderwijs onder leiding van Dik Voorthuis


 
Nog wel even discussie:
Is Edens de hoogste molen in de provincie?
Is het bouwjaar wel 250 jaar geleden (met dank aan Klaas Haan)?
Is de naam molen Edens of de Volharding?
Mooie vragen om in een informatiebrochure binnenkort te beantwoorden

Felicitaties van de wethouder aan de molenaar.
Misschien zijn ze binnenkort collega's.
Bard, wat wordt het?
Ik mocht de folder aanbieden die we in opdracht
van de gemeente als cadeautje voor
de molenaars hebben gemaakt. Misschien nu
een folder voor de poldermolens en gemalen?

woensdag 28 augustus 2013

28 augustus 1913 - Staking in Nieuwolda

Op 28 augustus vraagt het Centraal Bureau voor de Statistiek om nadere informatie over een staking van arbeiders van de dorsmachine. Het CBS hield gegevens van alle stakingen bij en kennelijk hebben ze gehoord dat de dorsmachine stil heeft gestaan. Het bureau verzamelt de gegevens voor hun maandelijkse overzichten. Via de gemeente proberen ze te achterhalen wie bij de staking betrokken waren.

In november komt er een tweede verzoek binnen. Arbeiders in Nieuwolda hebben opnieuw gestaakt. Het moet in oktober gebeurd zijn. Ze stonden tegenover twee boeren: J.C. Hamster in de Oostwolderpolder en G. Post Hzn. Het conflict ging tussen hen en de arbeiders van de dorsmachine.

Het lijkt er op dat de arbeiders het in oktober grondig hebben aangepakt, want de publiceerden een waarschuwing in het Nieuwsblad van het Noorden van 8 oktober 1913:

WAARSCHUWING!

ARBEIDERS, laat u niet leenen als onderkruipers dienst te doen, daar op de Dorschmachine "Eendracht" van Oostwolderpolder en Binnen AE een actie is ontstaan.

Het bestuur der N.L.T. en Z.

Het gemeentebestuur reageert niet op de vraag om informatie. Daarom komt er op 3 december opnieuw een brief van het CBS. Maar ook daarop is niet gereageerd. Tot in juni 1914 is geen afschrift te vinden in de uitgaande stukken van de gemeente. Misschien vond het bestuur het teveel moeite om de staking te onderzoeken. Of misschien vonden ze dat het hun zaak niet was om zich met dit soort maatschappelijke conflicten te bemoeien. 

Kleine stakingen in de landbouw kwamen veel voor. Wie de kranten uit het begin van de twintigste eeuw doorbladert, komt stakingen tegen van aardappelrooiers in Veendam en stakers in Delfzijl, Beerta en Finsterwolde. Het was misschien te gewoon om er echt aandacht aan te besteden.

Dan is er nog een vraag open: wat was de N.L.T. en Z.? Ik zou me kunnen voorstellen dat de L. staat voor landbouw, de T. voor tuinbouw. De N. kan Noordelijk of Nederlands inhouden, maar de Z.? Ik weet het niet. Ik heb de vraag voorgelegd aan het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis. Bij het publiceren van dit verhaal was het antwoord nog niet binnen. Ik kom er dus nog op terug.

vrijdag 16 augustus 2013

Voor de drost - Zelfmoord

Op 8 april  1793  schreef dokter Barlinckhof in Nieuw Scheemda een bericht aan de Drost in Zuidbroek. Hij was naar Nieuw Scheemda geroepen. Een man had zichzelf van het leven beroofd door zijn keel door te snijden. Kennelijk was hij in de war geweest: de dokter noemt ontsteltenis der hersens als oorzaak van deze zelfmoord. Een niet natuurlijke dood moest toen blijkbaar ook worden gemeld. 

Dit is het bericht van de dokter aan de drost.

Aan het Hoog Edel Gerigte van het Wolt Old Ampt

De ondergeteekende heeft bij deesen de eer om aan het Hoog Edel Gerigte kennis te geeven dat door hem deesen morgen om 4 uur is gevisiteerd het doode lighaam van de zoon van de E. Jan Jans, kerkvoogd te Nieuw Scheemda. en bevonden dat aan hetzelve een doodlijke halswonde plaats had, gaande dezelve door alle der deelen der hals , tot op de wervelen der nek toe , hebbende deese wonde de persoon volgens zeggen der naastbestaanden, door ontsteltenis der hersens, zich zelve toegebragt.

J .Barlinckhof  , Medicinae Doctor

woensdag 14 augustus 2013

13 augustus 1913 - Blijhamsterweg

Drie bewoners van de Blijhamsterweg, de heren Mulder, Mellema en Van Hateren,  richten zich tot de gemeenteraad met een verzoek.

'Ondergetekenden, allen wonende aan den Blijhamsterweg, komen tot u met het beleefd doch dringend verzoek om den weg met gaslantaarns te verlichten tot aan het perceel van R. Mulder. Zij komen tot u met het verzoek met des te meer vrijmoedigheid, daar de weg reeds verlicht is tot aan het perceel bewoond door dr. Mellema en het doortrekken der gasbuizen niet gepaard gaat met groote onkosten en het zeer lastig is, des winters bij donkere en onstuimig weer van en naar huis te komen.' 

De heren doen dit verzoek natuurlijk niet alleen in hun eigen belang. Zij stellen dat

'[...]door het aanbrengen van verlichting de uitbreiding van de plaats zeer in de hand zal worden gewerkt, en belanghebbende des te eerder geanimeerd worden, daar te komen wonen. De duistere weg zal anders velen doen afschrikken.'

Het bevolkingsregister vertelt wie de genoemde mannen zijn. De vijftigjarige Rijkwert Mulder woonde sinds 28 mei 1911 met zijn vrouw Engeltje ter Cock en zijn twee kinderen aan de Blijhamsterweg 20. Tot zijn huis zou dus de verlichting moeten komen. Nanno Mellema was ten tijde van het verzoekschrift ouder, vijfenzeventig. Verbazend genoeg, woont hij volgens het bevolkingsregister niet aan de Blijhamsterweg, maar in de Blijhamsterstraat. Zijn huishouden bestond uit zijn vrouw, twee nichten en een neef, kinderen van .......
Ook Hendrik Jans van Hateren woonde in de Blijhamsterstraat. Waren de straatnamen toen minder precies aangegeven?

In het boek van Jan Groenbroek over de straatnamen vind ik geen antwoord. Daar staat dit:
Tot 1894 is in Winschoten nooit officieel aan straatnaamgeving gedaan. De namen ontstonden zoals overal elders, in de volksmond. Op het eerste minuutplan van 1823 komen de volgende benamingen voor [...] Blijhamsterstraat, Liefkeshoek, Visscherdijk [...] Molenhorn. Op de kaart loopt de Blijhamsterstraat door tot ver na het 'regthuis'. De schrijvers van het verzoekschrift zullen misschien voor het gemak voor de Blijhamsterweg gekozen hebben, of hier is ook sprake van een naam 'in de volksmond'.

Op 2 september wordt het verzoek behandeld. De raad vindt het beter om het besluit te laten nemen door het college van Burgemeester en Wethouders. Dat bespreekt de vraag op 15 september. De Commissie voor Gemeentewerken is om advies gevraagd over dit verzoek. Uit hun antwoord blijkt dat Mellema en Van Hateren al eerder hebben gevraagd om verlichting van de straat. De Commissie heeft hen toen meegedeeld onder welke voorwaarden zij de straatlantaarns konden krijgen. Blijkbaar waren de voorwaarden niet naar de wensen van de heren (het zal een eigen bijdrage zijn geweest), en zochten ze versterking bij Rijkwert Mulder.

Het verzoek wordt afgewezen.